Người viết trước đây từng du học tại Mỹ nhưng nay quay trở lại Mỹ 2 tháng để nghiên cứu với vai trò là một trong những người Việt đầu tiên nhận Eisenhower Fellowship sau 60 năm chương trình này ra đời (từ 14/10/1953). Dưới đây là một vài chuyện tản mạn mà người viết ghi lại ngoài chương trình nghiên cứu của mình.
Năng suất lao động nông nghiệp:
Cùng với các đại biểu tham dự hội thảo Nông dân Toàn cầu diễn ra bên lề Giải thưởng Lương thực Thế giới (World Food Prize) diễn ra tại Des Moines, Iowa, tôi ghé thăm Bill Couser, chủ của Couser Cattle Company ở Nevada, Iowa. Bill, vợ, con trai, và 5 nhân công, tổng cộng là 8 người, canh tác 5.000 acre (2.000 ha) trồng luân phiên bắp và đậu nành, và nuôi được 3.500 bò thịt hàng năm.
Với giá bắp và giá bò thịt như hiện nay, mỗi năm gia đình Bill tạo ra giá trị sau:
5.000 acre x 160 bushel (giạ Mỹ = 26 lít) x 4.2 USD/bushel = 3.360.000 USD
3.500 con bò x 1.040 USD/con (bò bình quân nặng 800 pound) = 3.640.000 USD
Cộng: 7.000.000 USD/năm, tức 875.000 USD cho mỗi người lao động.
Gia đình Bill chỉ sở hữu khoảng 50% diện tích đất canh tác nói trên. Phần còn lại Bill thuê lại từ các chủ đất khác đã rời nông nghiệp để làm các công việc khác nhưng vẫn giữ quyền sở hữu đất. Bản thân gia đình Bill cũng đã mất vài thế hệ để tích luỹ được diện tích trên. Diện tích canh tác của từng gia đình nông dân Mỹ đã tăng dần từ vài ha cách đây hàng trăm năm lên vài chục ha cách đây vài chục năm và bây giờ là vài trăm ha. Dù chỉ chiếm 1,2% dân số nhưng nông dân Mỹ đủ khả năng nuôi toàn bộ nước Mỹ và còn thừa để xuất khẩu rất lớn sang các nước khác, trong đó có Việt Nam, với mức giá hết sức cạnh tranh. Giá thành sản xuất bắp và đậu nành của nông dân Mỹ hiện thấp hơn của nông dân Việt Nam từ 30-40%. Do vậy mà dù phải vượt vài ngàn km đường bộ rồi sau đó là vài ngàn km đường biển hàng của họ vẫn bán được ở châu Á, và trên toàn thế giới.
Tại sao gia đình Bill làm được một khối lượng công việc đồ sộ như vậy? Sự kết hợp của 3 ngành công nghiệp cơ khí, công nghệ thông tin và công nghệ sinh học đã tạo ra mức năng suất khó tin cho nông dân Mỹ. Các máy liên hợp khổng lồ trị giá vài trăm nghìn USD có thể gieo trồng hoặc thu hoạch vài chục ha trên một ca máy 8h là chuyện bình thường. Hay hơn nữa là các máy này có thể tự vận hành. Máy ghi lại hành trình khi gieo trồng để đến khi thu hoạch máy sẽ nhận tín hiệu điều chỉnh vị trí từ vệ tinh và đi theo đúng hành trình cũ đó để thu hoạch. Trong quá trình thu hoạch máy cũng sẽ tiếp tục ghi nhận các dữ liệu về năng suất của từng vùng đất theo từng ô 10m2 để báo cáo cho Bill. Trên cơ sở đó Bill có thể lập trình tiếp cho mùa sau xem chỗ nào cần nhiều phân bón hơn, chỗ nào cần trồng nhặt hơn, chỗ nào cần xử lý đất lại để chống ngập úng, v.v…Dù là bắp hay đậu nành thì quy trình thu hoạch cũng giống nhau: Máy sẽ tách hạt, làm sạch và đổ vào bồn chứa. Phần thân bắp hoặc đậu nành sẽ được máy cùng lúc cắt nhuyễn thả lại đều trên đồng làm một phần phân bón cho vụ mùa tới. Phần hạt đã vào bồn chứa của máy có thể được bơm thẳng qua các xe tải để đi thẳng tới các nhà máy ethanol, các công ty thu mua hoặc vào các bồn chứa (silo) lớn hơn.
Thu hoạch bắp bằng máy (ảnh minh hoạ)
Bill có quyền lựa chọn giữa sử dụng hạt giống truyền thống tự nhiên với giá khoảng 7 USD/bushel hoặc hạt giống đã biến đổi gien (GM) với giá khoảng 250 USD/bushel. Với hạt giống đã biến đổi gien thì công việc của Bill càng đơn giản hơn và có lợi hơn cho Bill vì các giống này có thể chống hạn, chống sâu, rầy, côn trùng, nấm cũng như nhiều loại bệnh khác.
Bill và nhân công của Bill có thể vận hành rất nhiều thiết bị khác nhau, bao gồm cả máy hàn, máy tiện, máy cắt, máy khoan… để tự sửa chữa hầu hết các thiết bị của mình. Bill đương nhiên sử dụng thành thạo các phần mềm vi tính để so sánh, cân nhắc về giống, các số liệu về thời tiết, phân tích đất… như những nhà nông học và quyết định thời điểm bán hàng, hay thậm chí là bán hàng trước (futures) như những nhà kinh doanh thứ thiệt…
Một trang trại như Bill cần rất nhiều vốn cho thiết bị, tôi ước đoán phải khoản vài triệu USD. Tiền ở đâu để Bill đầu tư? “Tôi dùng phần đất do mình sở hữu để thế chấp vay ngân hàng mua thiết bị. Giờ tôi đã có thể trả hết nhưng tôi dùng tiền đó như vốn lưu động để trữ hàng. Nếu lãi suất ngân hàng vượt quá 5% tôi sẽ trả hết các khoản vay để tránh rủi ro….”
Bill có được nhà nước Mỹ hỗ trợ gì không? “Ngoài bảo hiểm nông nghiệp (theo đó nông dân sẽ được đền bù nếu sản lượng đạt dưới 75% năng suất bình quân) tôi không cần hỗ trợ gì khác.” Bill nói vậy. Bill có phải đóng thuế không? Đương nhiên là có.
Những con số về ngành nail:
Hầu hết người Việt tại Việt Nam có thân nhân tại Mỹ thường nghe rằng người bà con của họ, dù trước đây tại Việt Nam có thể là kỹ sư, cử nhân sư phạm, cử nhân tài chính… nay làm thợ nail tại Mỹ. Họ thắc mắc tại sao người bà con của họ lại làm nghề này.
Sau vài khoá học ngắn để đạt chuẩn Mỹ bất kỳ người Việt nào cũng có thể tham gia vào ngành này. Do khéo tay, siêng năng, chiều khách mà theo thời gian người Việt đã trở thành lực lượng lớn nhất trong ngành này, trở thành một hiện tượng trong đời sống Mỹ và được người dân Mỹ yêu mến. Họ dễ kiếm việc làm và có thu nhập khá ổn định, bình quân khoảng 3.000 USD/người/tháng. Trừ những nơi xa xôi, hẻo lánh lắm bạn mới không tìm ra được tiệm nail của người Việt.
Người Việt tại Mỹ là lực lượng lớn nhất trong ngành công nghiệp nail (ảnh minh hoạ)
Hãy xem ngành nghề thường bị coi là thấp cấp này tạo ra những con số gì?
Hiện có đến hơn 45% số giấy phép hành nghề nail tại Mỹ do người Việt nắm giữ, riêng tại California con số này lên đến hơn 80%. Cả ngành nail ở Mỹ có tổng giá trị khoảng 7,5 tỉ USD hiện nay. Một ước tính cho rằng 60% con số này thuộc về người Việt Nam, tức hơn 4 tỉ USD. Và gần đến ¼ con số này đã tìm đường về Việt Nam để giúp đỡ người thân trong nước, tức hơn 1 tỉ USD hàng năm. Hy vọng là từ nay bạn sẽ nhìn người Việt của chúng ta trong ngành này với sự tôn trọng, và biết ơn nữa.
Người về hưu ở Mỹ làm gì?
Tôi có một người bạn là một tiến sĩ từng giữ chức vụ trong bộ máy hành chính của New York với chức vụ tương đương với Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư của ta. Năm nay bà 73 tuổi và đã có 8 năm làm hướng dẫn viên tình nguyện cho… Thư viện thành phố New York. Nhìn cách bà kể chuyện, trao đổi và trả lời câu hỏi của khách thập phương mới thấy bà yêu mến công việc tình nguyện này và yêu mến thành phố của bà đến mức nào. Chồng bà là một kiến trúc sư gần 80 tuổi từng tổ chức biểu tình chống chiến tranh Việt Nam tại Ý khi còn làm việc bên đó. Ông vẫn đi làm toàn thời gian và bà mỗi sáng vẫn đi bộ đến nới làm việc, chiều đi bộ về.
Người Mỹ về hưu đang làm những công việc rất có ý nghĩa cho cộng đồng (ảnh minh hoạ)
Ở một bảo tàng tại Philadelphia tôi gặp một hướng dẫn viên già khác 76 tuổi trước đây là một đại tá trong quân đội Mỹ, đã từng tham chiến ở Triều Tiên. Ông giúp tôi hiểu rõ cặn kẽ lai lịch của bảo tàng và những tác phẩm nổi tiếng trong đó liên tục trong gần 3h đồng hồ với sự say sưa và nhiệt tình làm tôi ngưỡng mộ. “Mỗi năm tôi đi làm thiện nguyện 2 lần ở châu Phi từ tiền lương hưu của tôi. Còn hàng ngày thì tôi ở đây để phục vụ các bạn.” Ông ta nói vậy.
Tại Sedona, một thành phố du lịch nhỏ nhưng rất đẹp thuộc bang Arizona tôi lại gặp một người lái xe taxi rất thú vị. Năm nay ông 71 tuổi. Trước đây ông có 2 khách sạn nhỏ tại thành phố này nhưng đúng 60 tuổi ông bán hết và quyết định ở nhà đi chơi golf hưởng nhàn. Tiền tiết kiệm đủ để ông không phải làm gì nữa cả. Thế nhưng sau 3 năm như vậy ông quyết định sử dụng chính chiếc xe Mercedes đang đi làm xe taxi. Mỗi chuyến xe ông lái trong thành phố này đều có giá 15 USD. Ông tận tình cung cấp mọi thông tin tôi cần và kể về mọi thắng cảnh của thành phố như một hướng dẫn viên chuyên nghiệp. Tại sao ông làm vậy? “Được ngắm mọi cảnh đẹp của thành phố này hàng ngày, được gặp và kể cho người ở khắp nơi về chúng, và còn được trả tiền nữa, dù là chỉ đủ để tôi tiêu vặt, là một hạnh phúc lớn. Tôi không nghĩ là ở tuổi này tôi lại có một công việc thú vị như vậy. Tôi sẽ tiếp tục lái taxi kiểu này đến khi tôi không còn đủ sức làm như vậy nữa.”
Bạn sẽ làm gì?
Mai Hữu Tín
